Nguyễn Công Trứ (1778 – 1858), tên tự là Tồn Chất, tên hiệu là Ngộ Trai, có biệt hiệu là Hy Văn, là một nhà quân sự, một nhà kinh tế và một nhà thơ lỗi lạc trong lịch sử Việt Nam cận đại. Ông là con quan Đức Ngạn hầu Nguyễn Công Tấn, quê ở làng Uy Viễn, nay là xã Xuân Giang huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.
Năm 1820 ông đỗ Giải nguyên ở trường thi hương trấn Nghệ An (khi đó ông đã 42 tuổi). Ông hoạt động trong nhiều lĩnh vực từ quân sự, kinh tế tới thi ca. Cuộc đời ông là những thăng trầm trong sự nghiệp. Ông được thăng thưởng quan tước nhiều lần vì những thành tích, chiến công trong quân sự và kinh tế, tới chức thượng thư, tổng đốc; nhưng cũng nhiều lần bị giáng phạt, nhiều lần giáng liền ba bốn cấp như năm 1841 bị kết án trảm giam hậu rồi lại được tha, năm 1843 còn bị cách tuột làm lính thú,…
Năm Tự Đức thứ nhất 1847 ông nghỉ hưu với chức vụ Phủ doãn tỉnh Thừa Thiên. Ông là một vị quan văn - võ song toàn đã đóng góp nhiều công lao cho đất nước. Trong dân gian có nhiều câu chuyện kể về ông rất lý thú. Chúng tôi xin giới thiệu một số giai thoại:



Một hôm Nguyễn Công Trứ đi học xa về, đang ngồi trong quán thì Tả quân Lê Văn Duyệt kéo quân đi qua, cờ trống oai nghiêm. Dân chúng trốn tránh hết. Riêng Trứ thì không tránh, cứ đắp chiếu nằm trong ổ rơm trong quán, kêu la ầm ỹ. Nghe tiếng kêu, lính chạy vào thấy thế bắt trình quan. Quan hỏi. Trứ thưa là học trò đang ốm, nên quan quân đi qua, vẫn phải nằm đây. Lê Văn Duyệt thấy Trứ có vẻ ngang ngạnh, bắt làm thơ tức cảnh "nằm ổ rơm". Trứ đọc ngay hai câu:

Ba vạn anh hùng đè xuống dưới
Chín lần thiên tử đội lên trên
 
Quan bắt giải thích, Trứ nói: Ba vạn anh hùng là chỉ rơm (anh hùng rơm mà), còn chín lần thiên tử là chiếc chiếu (thien tử chiếu mà). Lê Văn Duyệt phục tài phải tha cho đi.
(Theo: Làng văn)