Quá trình can thiệp quân sự vào miền Nam Việt Nam, các Tổng thống Mỹ đều coi việc ngăn chặn, cắt đứt tuyến đường chi viện chiến lược Trường Sơn là một biện pháp quyết định để làm chủ chiến trường. Họ đã huy động tối đa tiềm lực quân sự của mình để dội bom đạn xuống tất cả các ngả đường rừng Trường Sơn, thế nhưng không thể nào cắt đứt mạch máu chi viện Bắc - Nam. Tháng 1-1971, Mỹ xuất "nước cờ" cuối cùng, mở cuộc hành quân "Lam Sơn - 719", huy động 4 vạn quân, trong đó có 6.000 quân Mỹ, 1.000 máy bay, 300 khẩu pháo hạng nặng,… Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên, nguyên Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ, nói về ý đồ của Mỹ: "Đường 9, là trung tâm dự trữ lớn hậu cần, súng đạn… cho các chiến trường miền Nam của quân ta. Mỹ sử dụng không quân ngăn chặn, ta không sợ, nhưng âm mưu dùng bộ binh cắt đứt tuyến đường Trường Sơn, lập bức tường chắn ngang Trường Sơn, mới là vấn đề ta quan tâm nhất. Nếu như chúng ta không đập tan ý đồ lập hàng rào ở đường 9, Quảng Trị thì không thể nào có những trận đánh lớn ở miền Nam được". Trung tướng Nguyên, bổ sung thêm thông tin về kế sách của ta: Đây là bước phiêu lưu đầy chủ quan của các chiến lược gia Hoa Kỳ. Bởi nơi đây là chiến trường rừng núi, rậm rạp và hiểm trở không phải là đất "dụng võ" của lính Mỹ lẫn ngụy. Từ lâu ta đã xác định đây là chính diện rộng nhất của tuyến chi viện bao gồm cả hành lang Đông - Tây Trường Sơn, là cửa mở quyết định cho các chiến trường. Cuộc hành quân "Lam Sơn - 719", đổ bộ xuống đường 9, bằng không quân và đường bộ là chủ yếu. Bộ Tư lệnh Mặt trận đường 9 - Nam Lào đã sử dụng những sư đoàn đánh công kiên thọc thẳng vào đội hình của địch, kết hợp nghi binh lừa địch vào đúng "túi lửa" phòng không mạnh nhất của Bộ đội Trường Sơn. Lúc đầu, pháo phòng không, tên lửa của ta vẫn nằm im lìm dưới những tán rừng già, chỉ cho các loại súng đại liên, súng bộ binh ra đánh "kéo" máy bay đến. "Nhận được chỉ thị của Bộ Tư lệnh chiến dịch và của đồng chí Văn Tiến Dũng (lúc đó là Thượng tướng, Tổng tham mưu trưởng), tôi điện ngay cho các đơn vị, binh trạm: "Phải nhử máy bay địch vào thật sâu, vào đúng vòng vây, sẵn sàng chủ động tiến công nhanh nhất vào đội hình trực thăng của chúng. Sử dụng mọi vũ khí, phát huy mọi tầm hỏa lực, kiên quyết tiêu diệt, với khẩu hiệu "Cứ cho nó đến, quyết không cho về”. Bộ đội kiên trì nhử đến ngày thứ 6, địch đi một đoàn 50 trực thăng ào ào đổ quân xuống, lập tức ta phụt "túi lửa" phòng không ra tiêu diệt. Chỉ trong vòng 2 ngày, ta quét sạch hơn 100 máy trực thăng. Đây là trận đánh "đẹp" hiếm có trên thế giới" - Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên nhớ lại - "Cuộc hành quân "Lam Sơn - 719" là cố gắng cuối cùng trong cơn "giẫy chết" của chiến lược "Việt Nam hóa chiến tranh" của Mỹ - ngụy”.

"Đáp số đây rồi…"

Cánh "cửa chốt" chiến trường Trường Sơn tại đường 9 được mở vĩnh viễn. Bộ đội Trường Sơn bắt đầu nâng cấp, mở rộng nhiều tuyến đường, cơ cấu lại tổ chức để ngang tầm với nhiệm vụ và đáp ứng sự lớn mạnh ở các chiến trường miền Nam. "Lúc đó tôi có suy nghĩ, thắng lợi đường 9 - Nam Lào là thời cơ đến rồi, chúng ta phải có những bước chuẩn bị trước khi ký Hiệp định Pa-ri. Vì muốn đánh lớn ở miền Nam thì các lực lượng vận tải phải ngang tầm, nhưng Bộ đội Trường Sơn của chúng tôi đã làm vượt tầm. Theo qui định của bộ, sử dụng Trung đoàn xe vận tải là ngang tầm rồi, bây giờ tôi cho thành lập  sư đoàn xe độc lập, để đủ sức chở cả quân đi thẳng vào chiến trường" - Ông Đồng Sĩ Nguyên nói về những biện pháp táo bạo.

Việc Bộ đội Trường Sơn thành lập 2 sư đoàn xe vận tải (năm 1973, Bộ đội Trường Sơn có trong tay tổng cộng 8 sư đoàn binh chủng hợp thành), có nhiều người ở Trung ương không đồng tình cách làm của ông Nguyên. Tuy nhiên, vị Tư lệnh này có gan làm thì có gan chịu trách nhiệm, ông thực hiện kế hoạch trước một bước. "Quân địch cơ động bằng máy bay, xe ô tô. Còn quân ta bao năm cứ hành quân bộ trên rừng, lúc đầu đi phải mất 6 tháng từ miền Bắc vào Nam. Nếu tổng tiến công lớn, mà ta cứ chạy bộ thì không thể đánh thắng quân địch. Vì vậy, tôi mới cho hình thành 2 sư đoàn xe vận tải, sau đó mới ra trình báo bộ. Đây là những sáng tạo, táo bạo, gây bất ngờ cho đối phương, vì chúng nghĩ rằng quân ta chỉ đi bộ không thể có đánh lớn. Tổng Bí thư Lê Duẩn, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp rất ủng hộ và phê duyệt ngay".

Nắm trong tay nhiều sư đoàn binh chủng hợp thành, Bộ đội Trường Sơn bỏ cách hoạt động theo từng cung, từng binh trạm. Nhằm rút ngắn thời gian tối đa nhất công tác vận tải, Bộ đội Trường Sơn chỉ huy theo đội hình các đơn vị xe chạy thẳng vào chiến trường luôn.

Nhà thờ họ Nguyễn, thôn Cổ Hiền, xã Hiền Ninh, Quảng Ninh, Quảng Bình là nơi làm việc của Tư lệnh Đồng Sĩ Nguyên, đã có cuộc làm việc lịch sử với Tổng Bí thư Lê Duẩn, năm 1973.

Tết Quí Sửu năm 1973, đồng chí Lê Duẩn vào làm việc với Bộ Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn đóng tại thôn Cổ Hiền, xã Hiền Ninh, huyện Quảng Ninh, Quảng Bình. Tư lệnh Đồng Sĩ Nguyên báo cáo với đồng chí Lê Duẩn về tình hình vận tải trên toàn bộ chiến trường từ Trị - Thiên, Khu 5, Tây Nguyên, Đông Nam bộ và mở xong tuyến đường Đông - Tây Trường Sơn, hệ thống thông tin liên lạc…, Đồng chí Lê Duẩn ngồi nghe chăm chú hơn 1 giờ, rồi hỏi lại ông Đồng Sĩ Nguyên: "Một sư đoàn bộ binh hành quân từ Quảng Bình vào đến Lộc Ninh (tỉnh Bình Phước) mất hết mấy ngày?". "Báo cáo Tổng Bí thư, một trung đoàn xe chở một sư đoàn bộ binh đi từ Nam Quảng Bình vào đến Lộc Ninh mất hết 8 ngày". "Vậy một quân đoàn cùng cơ sở vật chất, súng đạn, binh khí kỹ thuật đi hết bao nhiêu ngày?". "Một sư đoàn xe vận tải chở gọn một quân đoàn đi thẳng vào Lộc Ninh, mất thời gian 8 ngày". Tư lệnh Đồng Sĩ Nguyên vừa báo cáo xong, nét mặt đồng chí Lê Duẩn tươi hẳn lên. Ông dùng tay đập xuống bàn, rồi nói rất to: "Thế đã rõ. Đáp số đây rồi". "Tôi nghe nói "Đáp số đây rồi" rất lạ, nhưng không dám hỏi  là cái gì? Sau này tôi mới biết tính chất chiến lược cực kỳ quan trọng của cuộc làm việc đó. Đồng chí Lê Duẩn đi tìm hiểu nhiều vấn đề vận tải, cơ động binh lực, đường sá… để vạch kế hoạch và xem có thể rút ngắn thời gian giải phóng miền Nam được không? Bộ đội Trường Sơn đã giải đáp số cho Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương về  di chuyển quân chủ lực cơ động, bảo đảm hậu cần… từ miền Bắc vào chiến trường miền Nam được giải quyết một cách nhanh nhất" - Ông Nguyên nhớ lại.

Làm việc xong ở Sở chỉ huy, Tư lệnh Đồng Sĩ Nguyên mời đồng chí Lê Duẩn đi xem trận địa pháo ở bến Long Đại (xã Hiền Ninh). Đồng chí Lê Duẩn thấy Bộ đội Trường Sơn bắc cầu phao chạy hai làn xe liền hỏi ông Đồng Sĩ Nguyên: "Bắc cầu phao hai làn như vậy có tốn kém lắm không?". Tư lệnh Đồng Sĩ Nguyên trả lời: "Vấn đề không phải tốn kém, mà giải quyết được tốc độ xe hành quân vào - ra chiến trường, tiết kiệm thời gian là nhiệm vụ số một. Nếu để cầu phao chỉ đi được một làn xe thì vô nghĩa, cũng giống như chạy phà". "Chú nói rất đúng, trong tiết kiệm, thì tiết kiệm thời gian là có ý nghĩa nhất. Đây là một sáng tạo có tính toán, tính chủ động rất cao" - Đồng chí Lê Duẩn khen. Thời điểm này, Bộ đội Trường Sơn có 10.000 đầu xe các loại. Trong các cuộc chiến tranh trên thế giới, chưa có quốc gia nào tổ chức được những sư đoàn xe vận tải độc lập quy mô như vậy.

Bài 2: Vạch kế hoạch Tổng tiến công

Hải Luận